(Hoofdartikel: “Met schapen kweek je despoten: Democratie“)
Table of Contents
Een eenvoudig geval
Kiezers Lucas en Daan kiezen Kamerlid Emma. Emma heeft een programma:
“Kies mij en ik regel beter onderwijs en goedkopere brandstof.”
Emma en haar partij gaan aan de slag en een jaar later bestaat het “kwartje van Kok” niet meer en is er 2 miljard extra gereserveerd voor onderwijs. Lucas en Daan zijn dik tevreden over Emma en haar partij.
Dan loopt de uitvoering van de stikstofplannen wederom spaak en er is nog meer geld nodig, het totaal is dan 85 miljard euro, bovenop de staatsschuld. Emma en haar partij gaan akkoord:
“De prachtige Nederlandse natuur koesteren, waar we ook allemaal plezier van hebben, mag ook best wat kosten.”
Omdat zo’n standpunt heel goed te verdedigen is, en de collega’s van Emma het er ook mee eens waren, leek het Emma dus niet nodig te polsen hoe haar kiezers erover dachten.
Lucas, die goed “boert” in de dienstverlening, ziet in Emma een bevestiging van de juistheid van zijn stem op Emma.
Anders is het voor Daan, die productiemedewerker is en met zijn vrouw en twee kinderen leeft in een sociale huurwoning. Daan is boos op Emma:
“Emma, wat maak je mij nu? Je zadelt ons gezin op met een extra belastingschuld van 20 000 euro en wij kunnen niet eens een huis kopen! Wat is dat voor asociaal gedoe? Flikker toch allemaal op met jullie nep-stikstof-problemen, gewone mensen worden altijd gepakt.”
Daan verandert in een teleurgesteld mens, hij is er helemaal klaar mee en verliest het laatste restje vertrouwen in de politiek.
De tragedie is dat de kiezer nooit een partij en of volksvertegenwoordiger kan kiezen die aan alle wensen van de kiezer tegemoet komt.
Waar ging Emma de fout in?
Emma is integer en handelt altijd met de beste intenties. Tijdens een interview zegt Emma:
“Ik heb als volksvertegenwoordiger een mandaat van de bevolking en ik heb gehandeld op basis van wat ik denk dat het het beste is voor de Nederlandse bevolking.”
Dat klinkt toch redelijk?
Nou, niet dus! Emma deed gewoon lekker waar ze zelf zin in had, ze deed waar de partij zin in had. Ze negeerde de soevereiniteit van haar stemmers – en daarmee de soevereiniteit van het volk. Ze werd geacht goed te weten wat de wil van haar achterban was. Ze had in ieder geval haar mening moeten vormen door goed naar haar kiezers te luisteren – ja, zelfs als ze het daar zelf niet mee eens zou zijn. Het niet uitvoeren van die controle maakt haar arrogant en een typische regent. Jammer Emma!
De problemen
Het voorgaande voorbeeld illustreert de volgende twee problemen:
- Een gekozen volksvertegenwoordiger of partij kan nooit de wil van iedere kiezer 100% behartigen.
Immers, na kennis te nemen van meerdere partijprogramma’s zal een kiezer vrijwel altijd kiezen uit het beste compromis of het minst slechte compromis of helemaal niet stemmen of een proteststem uitbrengen. - De Tweede Kamer handelt in overeenkomst met het partijprogramma. Echter, de opvatting van een partij staat zeer regelmatig haaks op de wil van de achterban, de bevolking.
Problemen 1 en 2 zijn met elkaar verbonden. Het is het te verwachten gevolg van het volledig uitbesteden van de dagelijkse politiek aan de Tweede Kamer. Het is het logische gevolg van het systeem. Daarnaast is het een gevolg van regentenpolitiek of anders gezegd, besturen op basis van je persoonlijke mening. Ongetwijfeld met de beste intenties maar zonder dat een afwijkende opinie van de burger gerespecteerd wordt.
Je zou de twee problemen kunnen marginaliseren door te zeggen dat besluitvorming vaak goed gaat omdat de Tweede Kamer een hele redelijke representatie van de bevolking is. Daar is best wat voor te zeggen. Echter historische dieptepunten als “de toeslagenaffaire” of “een minister van stikstof” illustreren hoe mager de Kamer haar representatieve rol vervult. Immers, met zekerheid is te zeggen dat de bevolking niet zit te wachten op een stikstofminister en sterk de mening is toegedaan dat de toeslagenaffaire al tijden geleden opgelost had moeten zijn.
Iedere fout die veroorzaakt wordt door het negeren van de democratie is onacceptabel en dan kan je nog een lange discussie aangaan over hoe Tweede Kamerleden elkaar beïnvloeden en hoe gevoelig Tweede Kamerleden zijn voor krokodillentranen van lobbyisten met belangen die vaak volledig haaks staan op wat de bevolking wil. Die materie moet je niet willen aansnijden, iedere democratische fout is simpelweg onacceptabel. Immers, het resultaat is dat de bindende wil van de bevolking genegeerd wordt.
De genoemde problemen hebben gemeen dat ze onze democratie – “het volk heeft het voor het zeggen” – ondermijnen. Het is een dagelijks ritueel van grove schending van de democratie.
De oplossingen
Probleem “Schenden soevereiniteit van kiezers” oplossen
Terug naar het voorbeeld met Emma: er zijn heel wat Kamerleden die er niet bij stilstaan dat ze regelmatig de soevereiniteit, de wil, van hun kiezers schenden.
Als Tweede Kamerleden bewuster, stricter, meer gedisciplineerd handelen, dan is het probleem van “Kamerlid stemt niet conform de wil van de achterban” op te lossen.
Kamerleden zouden bijvoorbeeld een echte eed kunnen gaan afleggen. De huidige eed is gebakken lucht.
Probleem “Wil kiezer nooit 100% behartigd” oplossen
Een kiezer kan nooit zo stemmen dat al zijn standpunten, dus 100%, behartigd worden door een (partij of) Kamerlid.
Het is een systeemfout en het is simpelweg onoplosbaar in de huidige structuur.
De enige (gedeeltelijke) oplossing is het introduceren van een volksraadpleging. En let wel, zo’n raadpleging is nooit “adviserend” of anderszins vrijblijvend, of gelimiteerd tot bepaalde onderwerpen. Dat kan immers niet als een bevolking soeverein, de hoogste macht, is.
Eindnoten
Speciaal voor alle “Emma’s” is getracht democratie uit te leggen. Een van die zaken is de brakke eed van Tweede Kamerleden, die de contractuele vrijbrief vormt voor het negeren van democratische principes.
Het doel van de Tweede Kamer is om zo goed mogelijk “de democratische wil van de bevolking” na te bootsen. Het is een model daarvan, een functionerend volmachtmodel. Ieder model heeft fouten die je tot op zekere hoogte moet accepteren. Echter, de genoemde fouten in dit bericht zijn zeer ernstige schendingen van de democratie.
Opgemerkt kan worden dat deze schendingen niet incidenteel zijn. De structurele schendingen zijn m.n. een gevolg van politieke normvervaging – de schendingen worden zonder schuldgevoel begaan, zonder een besef van moreel onjuist handelen.
Deze handelswijze is ook terug te zien bij de regering en departementen. Dat alles wordt versterkt door een veel te beperkte bemoeienis van de burger, die ook wat vaker in de pen kan klimmen en merkt dat hij/zij gehoord wordt.
Het is belangrijk om snel structurele oplossingen te vinden. Het nalaten daarvan vergroot de toch al grote kloof tussen burger en politiek. Onvrede groeit uit tot anarchie – en daar zitten we mogelijk dichterbij dan we denken. Educatie, voorlichting, democratische bewustwording, van zowel politiek als de burger, is van essentieel belang. Het moet een extreem open proces zijn. Referenda, volksraadplegingen, kunnen van onschatbare waarde zijn.
Aan de democratische theorie hoeft niet gesleuteld te worden zoals zo goed uitgelegd door Churchill. Hervorming in de praktijk betekent verandering, modernisering, verbeteren van het hiervoor genoemde model.
Heel belangrijk is daarbij dat iedereen zich weer betrokken gaat voelen en dat de “identiteitscrisis van Nederland” opgelost gaat worden – accepteer al die verschillende opvattingen maar stop met polariseren en bestuur democratisch, besef de enorme potentie van een goed bestuurd Nederland, voel je weer 100% verbonden met Nederland.
Anders gezegd: niet tegenover elkaar maar met elkaar het beste er van maken.