Van Franse revolutie tot nu

(Hoofdartikel: “Met schapen kweek je despoten: Democratie“)

Idealen als antwoord op onderdrukking

Ruim tweehonderd jaar geleden moest de absolute monarchie van Louis XVI het uiteindelijk afleggen tegen de democratie. De onvrede van het volk had tot gevolg dat “Lang leve de koning!”, “Vive le roi!”, met bloed werd omgeschreven tot “Liberté, Egalité, Fraternité ou la Mort”- “Vrijheid, gelijkheid en broederschap of de dood”.

De Fransen waren klaar voor een democratie. Grotendeels als alternatief voor de terreur maar zeker ook omdat de bevolking voldoende ontwikkeld was om globaal te begrijpen wat die woorden inhielden.

Het is ook een goed moment om te benadrukken dat vrijheid, gelijkheid en broederschap in de genen van de mens zijn ingebakken en uitbuiting, moorden en onderdrukking niet. Zo gek is een democratie nog niet.

Vanuit sociaal gedrag gezien liggen broederschap en gelijkheid dicht bij elkaar. Vrijheid is vaak egocentrisch maar verdedigbaar gedrag. Vrijheid en broederschap kunnen een conflict opleveren. De belangen van de groep (broederschap) dienen te prevaleren boven de belangen van het individu (vrijheid) waarbij echter tot het uiterste gegaan moet worden om vrijheid te beschermen. Dat begrepen ze in 1799 al. Echter, als je in Parijs een Covid-demonstrant ziet rondlopen met een spandoek met wel “Liberté” erop, maar niet “Fraternité”, dan weet je dat zo’n persoon verdwaald is: Het is immers niet “of” maar “en” vrijheid en broederschap.

“Vrijheid, gelijkheid en broederschap” overleefde de revolutie als meest populaire en basale termen. De rechtvaardiging is dat die basis terugkeert in vele grondwetten van democratieën. Er zijn tijdens de revolutie heel wat meer termen gebruikt, om er een paar te noemen: (nationale) eenheid, gerechtigheid en rechtvaardigheid, rede, kracht, deugd, “het land” enzovoorts. Ook veel van die termen overleefden later uiteindelijk toch middels de grondwet.

Democratische waarden gaan met de tijd mee

“Ou l’Exclusion”, Uitsluiting

“Vrijheid, gelijkheid en broederschap” zijn min of meer originele kernwaarden voor een westerse democratie – met dank aan de Fransen. Maar tijden veranderen…

De oorspronkelijke Franse leus “Liberté, Egalité, Fraternité ou la Mort” werd na de revolutie ontdaan van “ou la Mort”. Het idee was: “als je niet voor ons bent dan ben je tegen ons.”

Maar er werden nogal wat tegenstanders vermoord en de oplossing was het verwijderen van “ou la Mort” uit de leus. Dat had beter vervangen kunnen worden door “ou l’Exclusion”, uitsluiting. Exclusie of uitsluiting in plaats van doden is immers het juiste humane antwoord op zware wetsovertredingen binnen de rechtsstaat en democratische bedreigingen van binnen en buiten.

“Vérité”, Waarheid

Inzet van massacommunicatie maken van misleiding en bedrog een steeds grotere bedreiging van de democratie.

In tegenstelling en om eens goed bij stil te staan: wetenschappelijk onderbouwde logica brengt ons al eeuwen waarheden die resulteren in ontwikkeling en voorspoed.

Waarheid, “Vérité”, is een kernwaarde van democratie.

Soevereiniteit

Dat alles geeft aanleiding tot een herziening met actuele kernwaarden:
“Vérité, Liberté, Egalité, Fraternité ou l’Exclusion”
Waarheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap of uitsluiting.

Natuurlijk kun je het gehele democratische gedachtegoed niet definiëren in vijf kernwaarden. De belangrijkste kernwaarde ontbreekt bovendien: de soevereiniteit van het volk, het hoogste gezag is de bevolking – “democratia” (oud Grieks) is te ontleden in “demo”, de mensen, het volk en “cratia”, de macht, heerschappij.

Eindnoten

De Fransen werden verenigd door de kernwaarden “vrijheid, gelijkheid en broederschap of de dood”. Onderdrukking, repressie, werd uitgeroeid omdat de Fransen die kernwaarden niet alleen begrepen maar ook bloedig verdedigden.

Het is niet de bedoeling om een geromantiseerd beeld van de Franse revolutie te geven. Allereerst is er door de elite veel macht teruggepakt van het volk in de jaren die volgden. Je zou zelfs kunnen zeggen dat die revolutie nog steeds smeult, de index van de democratie geeft aan dat Frankrijk niet tot de sterkste democratieën hoort.

In onze moderne samenleving, met al haar complexiteit, worden idealen, kernwaarden, vaak overschreeuwd. Echter, kernwaarden vormen nog steeds het skelet van onze samenleving, het zijn waarden waar we het allemaal over eens moeten zijn.

Om een goede democratie in stand te houden en een land leefbaar te houden zullen we die kernwaarden altijd met hand en tand moeten verdedigen. Zo zal het werk van inlichtingendiensten altijd op gespannen voet staan met individuele “vrijheid”. Anders gezegd: om “uitsluiting” van terroristen en criminelen te bereiken wordt “vrijheid” opgeofferd. Daarbij zal de maatschappij extreem kritisch moeten zijn bij het vinden van de juiste balans tussen opoffering van een kernwaarde (vrijheid) met het doel andere kernwaarden te versterken.