Economische soevereiniteit is het recht van de samenleving om in te grijpen zodra marktkrachten het algemeen belang onder druk zetten.
In een democratie mag de markt vrij functioneren, maar niet onbeperkt. Wanneer een economische macht te groot wordt of wanneer onze gezamenlijke belangen in gevaar komen, grijpt de overheid in, als uitvoerder van de collectieve wil van burgers.
Het besluit om de Wet Beschikbaarheid Goederen (1952) toe te passen bij Nexperia laat dat zien. Die wet was bedoeld voor noodsituaties en geeft de samenleving via de overheid het recht om de productie en levering van essentiële goederen veilig te stellen. Dat dit instrument nu wordt ingezet om de beschikbaarheid van halfgeleiders te waarborgen, is een signaal: tot hier en niet verder met het verplaatsen van productiemiddelen en kennis naar een autoritair regime.
Economische soevereiniteit gaat ook over waar het geld vandaan komt. Kapitaal uit democratieën kun je in laatste instantie nog aanspreken en begrenzen via recht, politiek en publieke opinie. Kapitaal uit autocratieën gehoorzaamt uiteindelijk aan een regime dat onze vrijheid bedreigt – en waarop wij geen invloed hebben. Wie cruciale bedrijven, infrastructuur of toeleveringsketens afhankelijk maakt van autocratisch geld, offert een deel van zijn soevereiniteit op, ook als de formele zeggenschap op papier in Europa blijft.
De Nexperia-affaire laat bovendien zien hoe bedrijven zelf onze kwetsbaarheid hebben opgebouwd. Jarenlang gold maar één vraag: waar kan het het goedkoopst en het snelst. Productie, kennis en kapitaal werden geconcentreerd in één land, onder één politiek systeem. Daardoor worden niet alleen die bedrijven, maar hele sectoren afhankelijk van beslissingen waar geen democratische controle op bestaat. Economische soevereiniteit betekent daarom ook: grenzen stellen aan bedrijfsbeslissingen die de samenleving chantabel maken, of de druk nu komt van bestuurskamers of van buitenlandse regeringen.
Dat de minister zijn ingreep later heeft opgeschort, is snel neergezet als “zwichten onder Chinese druk”. Daarmee verdwijnt iets belangrijks uit beeld: dit eerste signaal was terecht en noodzakelijk. Een democratie die nooit een grens trekt, wordt voorspelbaar en zwak. Dat het noodinstrument daarna wordt bijgesteld, zegt vooral dat de strategie nog niet op orde is. Een noodwet kan een acute dreiging afwenden, maar vervangt geen structureel beleid om productie, kennis, toeleveringsketens en kapitaal zo veel mogelijk binnen de vrije wereld te organiseren.
Economische soevereiniteit vraagt dus twee dingen tegelijk. Ten eerste het politieke lef om in te grijpen wanneer bedrijven of buitenlandse machtsblokken ons chantabel maken. Ten tweede de bestuurlijke kwaliteit om dat niet ad hoc en in paniek te doen, maar samen met bondgenoten, binnen heldere democratische spelregels. Zonder die combinatie is economische soevereiniteit een zeepbel en ligt de werkelijke macht bij wie kan dreigen met verplaatsing, afsluiting, exportverbod of het terugtrekken van kapitaal.
Table of Contents
Wat het nieuws niet laat zien
Wie het nieuws volgt, ziet koppen als “China heft exportverbod Nexperia grotendeels op” en denkt: probleem opgelost. Dat is kenmerkende Nederlandse verslaggeving, niet gehinderd door enige analyse en diepgang, gewoon kopiëren en plakken van ANP-persberichten.
En dus hebben de media het over chips of leveringen, symptomen. Maar waar het werkelijk over zou moeten gaan is: zeggenschap!
Nexperia is een Nederlands bedrijf in Chinese handen. Toen Nederland de productie tijdelijk onder democratische controle plaatste, reageerde China met exportbeperkingen. Dat is geen handelsruzie, maar een harde botsing tussen systemen: economische macht uit een autocratie tegenover politieke macht uit een democratie.
Zolang media en politiek dit soort gebeurtenissen blijven presenteren als losse, toevallige voorvallen in plaats van als onderdeel van een groter patroon, blijven burgers en bestuurders slapen. Democratische zelfbeschikking verdwijnt niet in één klap, maar in kleine stappen van onbewustheid.
Ter illustratie, de kop, “economische soevereiniteit”, is een cruciaal onderdeel van iedere zichzelf respecterende democratie. Proef op de som: Google “economische soevereiniteit” site:nos.nl. Dat levert welgeteld twee (!) hits op. Dat zegt genoeg.
Bewustwording begint bij het besef dat economie altijd een vorm van macht is.
Wie de productie beheerst, bepaalt uiteindelijk ook de vrijheid van anderen.
Ze zijn bang voor ons
Autocratieën zien vrijheid, gelijke rechten en burgerzeggenschap niet als waarden. Voor hen zijn het bedreigingen.
Democratie staat lijnrecht tegenover hun model: daar is de macht geconcentreerd aan de top en worden burgers geacht te gehoorzamen.
Vrije samenlevingen bewijzen dat het anders kan. En dat is gevaarlijk voor regimes die controle en onderdrukking als kern hebben.
Dit stuk staat hier omdat het kan. Jij leest het omdat jij dat mag. Dat is normaal in een democratie. Elders niet.
En dit is geen theorie. Toen ik eerder over dit onderwerp schreef, kwam een van de eerste reacties uit een IP-blok in China. Geen bot, geen crawler. Wel een inhoudelijke reactie met als doel de boodschap die hier geschreven is te ondermijnen.
Regimes volgen open samenlevingen, juist omdat ze open zijn. Vrijheid lijkt vanzelfsprekend. Tot je ziet wie er meelezen.
Op dit moment komen er op deze Nederlandstalige bladzijde meer bezoekers uit China dan uit Nederland! Dat is geen reden voor paniek maar wel een sterk signaal.
Autoritaire staten kijken mee. Niet omdat ik belangrijk ben. Wel omdat ze doodsbenauwd zijn voor vrijheid.
Die statistieken staan hier om de bedreiging van economische soevereiniteit zichtbaar te maken.
Een democratie vraagt om onderhoud en bewustzijn. Altijd!
Nexperia en machtscontrole
Nexperia is een chipbedrijf met het hoofdkantoor in Nijmegen. Maar het eigendom ligt in China, via Wingtech Technology. Wingtech heeft een complexe aandelenstructuur, maar bijna een derde van het bedrijf is te herleiden tot de Chinese staat via regionale investeringsfondsen en staatsgerelateerde partijen.
Nexperia is een Nederlands bedrijf maar staat feitelijk onder controle van een autoritair regime. Niet alleen kapitaal, maar ook zeggenschap en strategische kennis binnen onze democratieën verdwijnt zo naar buiten.
Toen signalen opdoken dat de leiding van Nexperia al actief kennis over wilde dragen en productie-onderdelen uit Europa wilde verplaatsen naar China, besloot de Nederlandse minister van Economische Zaken op 30 september 2025 de uitzonderingsbevoegdheid van de Wet Beschikbaarheid Goederen (1952) te gebruiken. Daardoor mocht Nexperia voor ten minste één jaar geen besluiten nemen over verplaatsing van activa, ontslagen of reorganisaties zonder voorafgaande goedkeuring van de overheid.
China reageerde met exportbeperkingen vanuit zijn Nexperia-fabrieken.
Dit liet zien: wie eigenaar is, bepaalt uiteindelijk de beslissingen over technologie, processen en productie.
Democratische samenlevingen moeten daarom niet alleen kijken naar waar bedrijven staan, maar naar wie de controle heeft, wie de besluiten neemt en hoe afhankelijk de toeleveringsketen is.
Echte soevereiniteit betekent dat democratieën de controle behouden over cruciale bedrijven, technologie en kennis.
Praktijkvoorbeelden die economische soevereiniteit tastbaar maken
Economische soevereiniteit klinkt abstract, maar in de praktijk is het verrassend concreet. Het gaat om echte bedrijven, echte risico’s en echte afhankelijkheden. Onderstaande voorbeelden laten zien hoe snel economische verhoudingen kunnen kantelen zodra strategische belangen meespelen. Ze maken duidelijk waarom een democratie haar vitale productie, technologie en infrastructuur nooit zonder nadenken mag uitbesteden.
Buitenlands eigendom kan direct omslaan in politieke druk.
Bij Nexperia zag je hoe snel economische macht verandert in geopolitieke invloed.
Wie dit “gewoon handel” noemt, mist de kern.
Het gebeurt gewoon – bij voorkeur stiekem.
Een Chinese investeerder kocht in 2015 stilletjes een Amerikaanse verzekeraar die persoonlijke gegevens beheerde van FBI- en CIA-agenten. Volledig legaal, volledig zichtbaar – maar niemand zag de machtslijn erachter: de aankoop was gefinancierd door vier Chinese staatsbanken via een $1.2 miljard constructie.
ASML laat zien dat technologische afhankelijkheid meteen strategische afhankelijkheid is.
De halfgeleiderketen draait op Nederlandse kennis, maar China en de VS proberen al jaren via druk en regelgeving invloed te krijgen. Wie cruciale technologie beheerst, bepaalt de speelruimte van anderen.
Rotterdam bewijst het – 70% Chinese invloed
In Europa’s grootste haven is ruim 70% van de containerterminals in Chinese handen. Niet symbolisch, maar praktisch: controle over logistiek, datastromen en toegangspoorten van onze economie. Perfect legaal, perfect vriendelijk verpakt – maar strategisch gezien een verschuiving die rechtstreeks in onze achtertuin plaatsvond.
Afhankelijkheid is geen bijwerking maar een geopolitiek instrument.
Exportverboden, leveringspauzes en productieverplaatsingen worden ingezet als drukmiddel. Dit zijn geen incidenten, maar terugkerende methoden.
AidData laat het gewoon zien – het gebeurde recht onder onze neus
We dachten dat China vooral investeerde in verre ontwikkelingslanden. De realiteit is alarmerend: honderden miljarden vloeiden sneaky naar het Westen – in chips, AI, robotica, halfgeleiders, verzekeraars, havens en terminals. Er waren vier jaar en 120 onderzoekers voor nodig om het patroon zichtbaar te maken: een verborgen kapitaalnetwerk dat zich jaar na jaar uitbreidde terwijl wij ons voor de gek lieten houden. Link: Een unieke dataset van 13.427 projecten, $843 miljard aan Chinese staatsfinanciering in 165 landen, 2000–2017.
Democratische regeringen moeten ingrijpen wanneer strategische controle verdwijnt.
Zodra een buitenlands regime via een bedrijf toegang krijgt tot essentiële technologie of infrastructuur, is ingrijpen geen politieke keuze maar een noodzakelijke handeling. Dit is geen protectionisme; dit is zelfbescherming.
Waar de markt ophoudt, begint de staatsmacht.
In open economieën lijken overnames neutraal. In autocratische systemen zijn ze onderdeel van een nationaal machtsproject.
AlDel is een zichtbaar gevolg van naïeve marktlogica.
AlDel, de aluminiumsmelter in Delfzijl, was strategisch belangrijk – voor de industrie, defensie en energieonafhankelijkheid. China overspoelde de markt met gesubsidieerde aluminiumproducten. Hoge energieprijzen deden de rest. Niemand greep in, en het bedrijf verdween. Aldel is failliet. Een autocratie handelde strategisch; een democratie liet het gebeuren.
Veel afhankelijkheid is ontstaan door gemak en beleidsblindheid.
Niet door bewuste keuzes, maar doordat we dertig jaar lang aannamen dat globalisering vanzelf stabiel zou blijven. De naïviteit van Merkel, Obama en vele anderen zijn zichtbaar gemaakt.
Deze gebeurtenissen lijken losse incidenten, maar ze volgen steeds hetzelfde patroon.
Wij zijn open en zij gebruiken hun economie als machtsmiddel. Microchips, batterijen, grondstoffen, staal, zeldzame aardmetalen, zonnepanelen, energie-intensieve industrie – telkens opnieuw dezelfde logica: onze economie wordt ondermijnd met door de staat gesubsidieerde dumping, zodat wij afhankelijk worden en daarna onder druk kunnen worden gezet.
Economische soevereiniteit vraagt om duidelijke besluitvorming.
Het gaat om één vraag: wie heeft feitelijke zeggenschap over vitale productie en technologie?
Als die zeggenschap buiten de democratie ligt, is de samenleving kwetsbaar – en komt beleid altijd te laat.
Autocratieën gebruiken niet alleen economische druk, maar ook emotie.
In de Chinese staatsmedia werd de Nexperia-ingreep gepresenteerd als ‘diefstal’ door Nederland. Niet omdat iemand het werkelijk gelooft, maar omdat deze uitleg morele druk creëert en de democratie in de verdediging dwingt. Dit is geen incident maar een strategie. Door de werkelijkheid opnieuw te definiëren – schuld, schaamte, slachtofferschap – probeert een autocratie niet alleen macht te krijgen over markten, maar ook over hoe mensen de situatie zien, wat zij rechtvaardig vinden en welke mening zij vormen. Trap er niet in!
DigiD – uit handen gegeven soevereiniteit
De overname van Solvinity B.V. – het bedrijf dat DigiD beheert – door het Amerikaanse Kyndryl Holdings, Inc. illustreert hoe economische soevereiniteit wordt vernietigd. De digitale sleutel voor gevoelige overheidscommunicatie en burgeridentiteit belandt in een buitenlands rechtsregime. Daarmee wordt democratische controle volledig buitenspel gezet. En dan dit: hoe bestaat het dat DigiD – een kernonderdeel van de Nederlandse staatsinfrastructuur – niet door de overheid wordt beheerd maar door een bedrijf? Dit is absurd – en vrijwel niemand weet het!